«بسمه تعالی»

مدیریت علوی نیاز عصر جدید

مدیریت فرهنگی از دیدگاه قرآن و سنت

مسأله مدیریت یکی از مسائل پر اهمیت عصر حاضر و زندگی ماشینی می­باشد؛ لذا دانستن این نکته که مدیر شایسته چه کسی است و باید چه ویژگی­هایی داشته باشد، اهمیتی دو چندان پیدا کرده است و رعایت اهلیت در انتخاب افراد و واگذاری کارها، از مهمترین مسائل مدیریت است، یعنی فردی که قرار است مدیریت گروهی را بر عهده بگیرد، باید لیاقت و شایستگی­های لازم را جهت احراز آن مسئولیت دارا بوده و به اصطلاح اهلیت داشته باشد.

از آدم (ع) تا خاتم پیامبران حضرت محمد(ص) ما را به این نتیجه می­رساند که سنت الهی چنین است که خداوند هیچ کس را جز بر اساس شایستگی­ها و اهلیت­های لازم، مسئولیتی نمی­دهد و ما با الگوگیری از اصول و ویژگی­هایی که قرآن کریم برای رهبر، و مدیر برشمرده است می­توانیم مدیرانی شایسته برای جامعه­ای شایسته انتخاب کنیم و به این ترتیب مسیر رشد و پیشرفت آن را هموار نماییم.

در قرآن کریم، ویژگی­های مدیران بیشتر در خلال توصیف شخصیت پیامبران و بیان تاریخ حیات پربار سیاسی و اجتماعی آنان شده است. با توجه به اینکه این ویژگی­ها می­تواند بهترین معیارها در انتخاب و گزینش نمایندگان و مدیران باشد، به مواردی از آنها اشاره و سپس به اصل موضوع می پردازیم:

1- در جریان انتخاب طالوت از جانب پروردگار به عنوان زمامدار بنی­اسرائیل به این گزینش اعتراض کرده، گفتند: «چگونه او بر ما حکومت کند، با این که ما شایسته­تریم؛ او ثروت زیادی ندارد.» حال آنکه خداوند ملاک شایستگی او را این چنین بر می­شمرد: «خداوند طالوت را بر شما برگزید و علم و قدرت جسمانی فراوان به او بخشید. خداوند ملکش را به هر که بخواهد، می بخشد و احسان خداوند وسیع و(از لیاقت افراد برای تصدی منصب­ها) آگاه است.

2- حضرت ابراهیم (ع) زمانی به مقام امامت و رهبری مردم رسید که به تربیت الهی آراسته شد و قدرت روحی­اش در برابر دشواری­ها به کمال رسید. بیان لطیف قرآن درباره این انتخاب، این گونه است: «به خاطرآورید هنگامی که خداوند، ابراهیم را با وسایل گوناگونی آزمود، و او به خوبی از عهده این آزمایش­ها برآمد. خداوند به او فرمود: من تو را امام و پیشوای مردم قرار دادم.»

3- پس از برائت حضرت یوسف(ع) از هر اتهامی، عزیز مصر برای او جایگاه والایی در نظر می­گیرد. ایشان پیشنهاد تصدی مقام خزانه داری را به عزیز می­دهد و دلیل آن را نیز توانایی و آگاهی(مدیریت) بر این کار ذکر می­کند. در واقع حضرت یوسف(ع) دلیل شایستگی خود را برخورداری از علم و درایت و نگهداری امانت می­داند.

4- خداوند، پیامبر اسلام (ص) را دارنده «خلق عظیم» وصف فرموده است. و می­فرماید: به برکت رحمت الهی، در برابر مردم نرم و مهربان شدی. و اگر خشن و سنگدل بودی، از اطراف تو پراکنده می­شدند.

5- لیاقت، از ویژگی­های مهم مدیران الهی است که قرآن کریم آن را بر می­شمرد. برای نمونه می­توان اقدام حضرت موسی(ع) در به کارگیری هارون (ع) را ذکر کرد. موسی(ع) پس از استعانت الهی، دو عنصر داشتن همکار و نیروی زبده و فصاحت را در انجام مأموریت­های محول شده مورد نظر قرار داد. بنابراین بهره­مندی از همکار لایق، یکی از نعمت­هایی است که مدیر الهی باید پیش از همه با دعای خالصانه و تضرع از خداوند متعال بخواهد. نرم خویی و مهربانی و مدارا و تواضع توأم با محبت، ویژگی­های دیگری است که مدیر الهی باید برای مدیریت قلب­ها، فکرها و جان انسان­ها به کار گیرد.

آن چه از مجموع آیات مزبور به دست می­آید، این است که در واگذاری امور به افراد، ملاک­ها و معیارهایی مدنظر بوده که به فراخور منصب و مقام، ممکن است از لحاظ مصداق متفاوت باشد. مثلاً وقتی سخن از جنگ و میدان نبرد است، برخورداری از قوای جسمی، فضیلت محسوب می­شود؛ وقتی سخن از مأموریت پیام­رسانی و تبلیغ است، فصاحت و قدرت بیان، برتری به حساب می­آید؛ وقتی سخن از تصدی خزانه­داری است، نگهبان و امین بودن فضیلت است که در کنار علم و دانش مطرح می شود.

 بنابراین براساس فرازهای قرآن کریم، شاخص­ها و مؤلفه­های قرآنی برای انتخاب مدیران و مسئولین را این گونه بیان می کنیم:

1- تربیت الهی؛ 2- توانایی علمی؛3- قدرت جسمی؛ 4- قدرت روحی و معنوی؛ 5-پایداری در برابر دشواری­ها؛ 6-دوری از ظلم و ستم؛ 7- سعه صدر و حفظ آرامش؛ 8- قدرت بیان؛ 9- امانت داری؛ 10- نرم خویی؛ 11- مدارا و مهربانی؛ 12- تواضع توأم با محبت؛ 13- رعایت اعتدال؛14- نظارت مداوم.

به امید آن که با بهره­گیری از توصیه­های قرآن کریم، مدیران و نمایندگانی شایسته انتخاب نماییم.